(Bài viết của Garan Choudhary – biên tập Đỗ Tường Huy)
Thạch anh tổng hợp đã hiện diện từ lâu với rất nhiều màu như vàng, tím-tía, lục, hồng, không màu, màu hỗn hợp và ngay cả xanh dương. Gần đây Phòng thí nghiệm đá quý Jaipur, Ấn Độ có cơ hội giám định viên thạch anh tổng hợp màu xanh cobalt (đọc là co-ban) mới và bất thường.
Mẫu vật màu xanh tím này nặng 73,08g được đưa tới giám định. Nhìn sơ qua, mẫu có vẻ như là thủy tinh cobalt bởi vì màu sắc của chúng và bề mặt có dạng bị mờ (hình 1).
Hình 1: Mẫu màu xanh cobalt sáng nặng 73,08g được xác định là thạch anh tổng hợp. Chú ý bề mặt bị nổi cục với dạng tăng trưởng vòng tròn. Hình của G. Choudhary.
Tuy nhiên, chúng tôi quan sát các đặc điểm tăng trưởng vòng tròn nhỏ rất giống với bề mặt bị nổi cục của các tấm phiến thạch anh tổng hợp thô. Khi quan sát mẫu vật từ bên hông, đới không màu với sự hiện diện của bản mầm (seed plate) là bằng chứng làm cho chúng tôi tin rằng vật liệu này thật sự là thạch anh tổng hợp.
Mẫu vật thể hiện sự không đẳng hướng rõ khi được xoay dưới kính phân cực, khẳng định đây không phải là thủy tinh. Đặc tính quang học mắt bò (bull’s-eye) – như trong thạch anh tự nhiên – không thể xác định được do bề mặt thô. Tuy nhiên với phổ kế để bàn, chúng tôi đã quan sát thấy 3 dải phổ mạnh trong vùng lục, vàng, cam, đây là dạng phổ hấp thụ đặc trưng của cobalt. Mẫu vật có phản ứng đỏ mạnh với kính lọc Chelsea và yếu hơn đối với tia cực tím sóng ngắn và sóng dài.
Giám định dưới độ phóng đại đã xác định chắc chắn về sự hiện diện của bản mầm, cũng như bao thể kim dạng đinh mũ dọc theo chiều dài (hinh 2).
Hình 2: Khi nhìn mẫu vật ở hình 1 từ bên hông, bản mầm lộ ra (mũi tên màu trắng) nằm dọc với các kim dạng đinh mũ trong hầu hết phần giới hạn của bản mầm (mũi tên màu đỏ). Cũng chú ý đến phần đới màu xanh song song với bản mầm, các nét xéo xéo là hiệu ứng quang học liên quan đến bề mặt. Hình của G. Choudhary, phóng đại 30X
Mặt thú vị là vị trí và hướng của các kim này. Thông thường các kim dạng đinh mũ được định hướng theo một chiều hướng ra từ bản mầm ở cả 2 phía của sự tăng trưởng tổng hợp. Tuy nhiên, trong trường hợp này, hầu hết các kim lại xuất hiện trong bản mầm hơn là trong vật liệu tăng trưởng. Ở một vài góc nhìn nào đó, các kim xuất hiện được định hướng theo các phương khác nhau (hình 3).
Hình 3: Ở độ phóng đại cao hơn, các kim trong bản mầm xuất hiện theo nhiều phương khác nhau. Phần trung tâm của bản mầm không màu được phân định khỏi phần tăng trưởng của thạch anh tổng hợp bằng các mặt sắc nét ở cả 2 phía (xem mũi tên). Hình của G. Choudhary, độ phóng đại 65X.
Trong khi sự đổ dồn vào màu sắc thú vị của thạch anh tổng hợp đã đem đến cho các nhà kim hoàn nhiều chọn lựa hơn, thì sự phân biệt chính xác vẫn rất cần thiết.