Hổ phách là một trong những vật liệu quý phổ biến nhất được dùng làm các tràng hạt cầu nguyện (tiếng Ả Rập gọi là Mesbah) của những tín đồ hồi giáo sùng đạo. Hổ phách thường chứa các bao thể như: thực vật, côn trùng hoặc thậm chí là động vật. Tuy nhiên nhóm nghiên cứu đã nhìn thấy những tràng hạt làm từ đá nhái hổ phách.
Hình 1: Các viên đá trong chuỗi tràng hạt này (đường kính ~12 mm) được chứng minh là copal bị khoan lõi và lấp đầy bằng chất dẻo để làm nhái hổ phách. Ảnh chụp bởi S. Singbamroong, Bản quyền thuộc phòng giám định ở Dubai.
Gần đây nhóm tác giả có nhận được một sợi chuỗi gồm 33 hạt tròn màu vàng (đường kính ~12 mm) tương tự hổ phách, trong đó có hai viên phân đoạn hình oval và một viên ở dạng cắt khác dùng làm mối nối (hình 1). Những hạt tròn có chứa các nhánh vụn thực vật màu nâu đậm và một số côn trùng: kiến, muỗi, bọ rùa và ruồi, tất cả đều trong tình trạng nguyên vẹn. Chuỗi hạt này trơ dưới chiếu xạ cực tím sóng ngắn nhưng phản ứng của nó dưới UV sóng dài thì đáng lưu ý. Chúng phát quang vừa, màu vàng phớt lục phấn nhưng chỉ ở phạm vi bề mặt cùng với nhiều vùng tròn màu xanh phấn rõ rệt (hình 2) – hầu hết nằm gần các lỗ khoan – điều này cho ta đoán chắc rằng chúng được ghép thêm vào.
Chiết suất điểm RI = 1,52 tại các vùng tròn và 1,54 ở các khu vực còn lại. Quan sát dưới 2 nicol phân cực vuông góc thấy hiện tượng khúc xạ kép dị thường mạnh. Được sự cho phép của khách hàng, nhóm nghiên cứu đã tiến hành khảo sát với phương pháp điểm nóng và thử qua acetone tại một vài chỗ khó thấy trong phạm vi nhỏ. Phần lớn các hạt có mùi nhựa cây, trừ những vùng tròn thì có mùi hăng gắt khó chịu. Khi tiến hành kiểm tra bằng acetone thì thấy rằng phần lớn các khu vực có dấu hiệu bị mềm hơn và có sự ăn mòn bề mặt, trong khi ở phần hình tròn thì sự ăn mòn này xảy ra mạnh hơn hẳn. Các đặc điểm ở phần chính yếu của các hạt này phù hợp với copal, còn tại các vùng tròn thì phù hợp với chất dẻo (nhựa). Cả 33 viên đá tròn đều có các đặc điểm nêu trên nhưng đối với các viên dùng để phân đoạn và viên làm mối nối thì chỉ có các đặc điểm phù hợp với copal, chúng không có vùng tròn hay côn trùng bên trong.
Hình 2: Khi bị chiếu xạ dưới UV sóng dài, các hạt phát quang vừa, màu vàng phớt lục phấn cùng với các họa tiết hình tròn màu xanh phấn. Ảnh chụp bởi S. Singbamroong, bản quyền thuộc phòng giám định ở Dubai.
Quan sát dưới kính hiển vi sẽ thấy rõ mặt phân cách giữa phần chính của các hạt và phần hình tròn phát quang màu xanh, được chỉ rõ bởi các vết cong do đánh bóng dưới bề mặt (hình 3, trái). Khảo sát qua việc ngâm các hạt tròn này (trong nước) thấy rằng chúng bị khoan lõi sau đó được lấp đầy lại bằng chất dẻo không màu đến vàng nhạt có chứa cả côn trùng (hình 3, phải). Bọt khí được nhìn thấy nằm kế bên côn trùng trong vùng chất dẻo. Ngoài ra còn thấy một mặt phân cách giữa lõi chất dẻo (chứa côn trùng) và lớp bên ngoài phần chất dẻo này và chúng tạo thành các đới hình tròn phát quang (chứa các nhánh vụn thực vật). Các nhánh vụn thực vật này tương tự với những thứ hiện diện trong copal và hình như chúng được thêm vào phần chất dẻo để làm giảm sự nghi ngờ là hổ phách giả.
Dựa trên những dấu hiệu thu thập được, nhóm nghiên cứu đã kết luận rằng những hạt này là copal có một lõi nhỏ bằng nhựa dẻo để làm giả hổ phách chứa côn trùng. Trình tự để tạo nên các hạt copal tròn nhái hổ phách như sau: (1) khoan tạo lõi rỗng bên trong viên copal, (2) lấp đầy lõi này bằng chất dẻo chứa côn trùng và (3) che lỗ khoan lại bằng chất dẻo chứa nhánh vụn thực vật. Vật chất lấp đầy bên trong chứa côn trùng bị phát hiện tại một phần nhỏ trên bề mặt của một vài hạt và kiểm tra bằng phương pháp điểm nóng và acetone tại các khu vực đó thì thấy chúng phù hợp với đặc điểm của chất dẻo.
Hình 3: Dưới kính hiển vi thấy rõ mặt ranh giới giữa phần chính của các hạt và vùng tròn phát quang màu xanh, được chỉ rõ bởi các vết cong do đánh bóng dưới bề mặt (trái). Ngâm các hạt copal này trong nước thì xác định được rằng các hạt này đã được khoan lõi và lấp đầy bằng vật chất không màu đến vàng nhạt có chứa côn trùng (phải). Bọt khí nhỏ cũng được nhìn thấy kế bên côn trùng (mũi tên trắng) và mặt phân cách giữa lõi chất dẻo chứa côn trùng và phần chất dẻo bên ngoài chứa nhánh vụn thực vật (mũi tên đỏ). Ảnh chụp hiển vi bởi S. Singbamroong, bản quyền thuộc phòng giám định ở Dubai; phóng đại 10 lần.
(Công Ty TNHH Giám Định Rồng Vàng – SJC lược dịch theo Sutas Singbamroong (sssutas@dm.gov.ae) và Moza Rashed Al Falasi, Gemstone Unit, Phòng giám định ở Dubai, Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất – United Arab Emirates trong Gem News International, quyển G&G Winter 2010)